Upadek ZSRR (1991) - archiwalne zdjęcia

Upadek ZSRR

W grudniu 1991 roku świat patrzył ze zdumieniem jak Związek Radziecki rozpadł się na piętnaście odrębnych krajów. Jego upadek został okrzyknięty przez Zachód zwycięstwem wolności, triumfem demokracji nad totalitaryzmem i dowodem wyższości kapitalizmu nad socjalizmem. Stany Zjednoczone cieszyły się, gdy ich potężny wróg padł na kolana, kończąc zimną wojnę, która unosiła się nad tymi dwoma supermocarstwami od końca II wojny światowej. W istocie upadek ZSRR przekształcił całą sytuację polityczną na świecie, prowadząc do całkowitej przeformułowania sojuszy politycznych, gospodarczych i wojskowych na całym świecie.

Przyczyny

Co doprowadziło do tego monumentalnego wydarzenia historycznego? W rzeczywistości odpowiedź jest bardzo złożona i można ją uzyskać jedynie dzięki zrozumieniu szczególnej historii Związku Radzieckiego. ZSRR został zbudowany na mniej więcej tym samym terytorium co Imperium Rosyjskie. Po rewolucji bolszewickiej w 1917 r. nowo powstały rząd opracował filozofię socjalizmu z ostatecznym i stopniowym przejściem do komunizmu. Państwo, które stworzyli bolszewicy, miało przezwyciężyć różnice narodowe, a raczej stworzyć jedno państwo monolityczne oparte na scentralizowanym systemie gospodarczym i politycznym. Państwo to, zbudowane na ideologii komunistycznej, ostatecznie przekształciło się w państwo totalitarne, w którym przywódcy komunistyczni mieli całkowitą kontrolę nad krajem.

ZSRR etniczny zlepek

Jednak projekt stworzenia zjednoczonego, scentralizowanego państwa socjalistycznego okazał się problematyczny z kilku powodów. Po pierwsze, Sowieci nie docenili stopnia, w jakim nierosyjskie grupy etniczne w tym kraju (które stanowiły ponad pięćdziesiąt procent całej populacji Związku Radzieckiego) oparłyby się asymilacji do państwa rosyjskiego. Po drugie, ich planowanie gospodarcze nie spełniło potrzeb państwa, które zostało uwikłane w zawzięty wyścig zbrojeń ze Stanami Zjednoczonymi. Doprowadziło to do stopniowego załamania gospodarczego, co ostatecznie wymagało reformy. Wreszcie ideologia komunizmu, którą rząd radziecki starał się zaszczepić w sercach i umysłach ludności, nigdy nie zakorzeniła się głęboko i ostatecznie straciła wszelki wpływ, jaki pierwotnie wywierała.

Głasnost i pierestrojka

Do czasu dojścia do władzy Michaiła Gorbaczowa, ostatniego przywódcy Związku Radzieckiego w 1985 r., kraj znajdował się w poważnej stagnacji, z głębokimi problemami gospodarczymi i politycznymi, które należało rozwiązać. Uznając to, Gorbaczow wprowadził dwupoziomową politykę reform. Na jednym poziomie zainicjował politykę głasnost, czyli wolności słowa. Na drugim poziomie rozpoczął program reformy gospodarczej znany jako pierestrojka lub odbudowa. Gorbaczow nie zdawał sobie sprawy z tego, że dając ludziom całkowitą swobodę wypowiedzi, nieświadomie wyzwalał emocje i uczucia polityczne, które były tłumione przez dziesięciolecia. Co więcej, jego polityka reformy gospodarczej nie przyniosła natychmiastowych rezultatów, na które liczył i które publicznie przewidział. Naród sowiecki konsekwentnie wykorzystał swoją nowo przyznaną wolność słowa, aby skrytykować Gorbaczowa za brak poprawy gospodarki.

Estonia na pierwszy ogień

Rozpad Związku Radzieckiego rozpoczął się na peryferiach, na obszarach nierosyjskich. Pierwszym rejonem, był region bałtycki, w którym w 1987 r. rząd Estonii zażądał autonomii. Po tym posunięciu nastąpiły później podobne posunięcia na Litwie i Łotwie, pozostałych dwóch republikach bałtyckich. Ruchy nacjonalistyczne w krajach bałtyckich stanowiły poważne wyzwanie dla polityki głasnostu Gorbaczowa. Nie chciał zbyt surowo tłumić uczestników tych ruchów, ale jednocześnie coraz bardziej oczywiste stało się, że umożliwienie im prowadzenia obranego kursu oznaczałoby katastrofę dla Związku Radzieckiego, który upadłaby, gdyby wszystkie republiki miały żądać niepodległości.

Lawina ruszyła

Po inicjatywie z Estonii podobne ruchy wybuchły w całym byłym Związku Radzieckim. W regionie Zakaukazia (na południu Związku Radzieckiego) ruch rozwinął się w zaludnionym przez Ormian regionie autonomicznym w Górnym Karabagu w Republice Azerbejdżańskiej. Ludność tego regionu w Armenii zażądała przyznania im prawa do odłączenia się i przystąpienia do Republiki Armenii, z populacją, która była etnicznie powiązana. W Armenii odbyły się masowe demonstracje w solidarności z secesjonistami w Górskim Karabagu. Rząd Gorbaczowa odmówił zgody na odcięcie się ludności Górskiego Karabagu, a sytuacja przerodziła się w gwałtowny spór terytorialny, który ostatecznie przerodził się w wojnę totalną, która trwa do dziś. Po otwarciu tego „pudełka Pandory” pojawiły się ruchy nacjonalistyczne w Gruzji, na Ukrainie, w Mołdawii, na Białorusi i w republikach Azji Środkowej. Siła rządu centralnego została znacznie osłabiona przez te ruchy; nie mogli już polegać na współpracy przedstawicieli rządu w republikach.

Zamach stanu

Ostatecznie sytuacja osiągnęła szczyt w sierpniu 1991 r. W ostatniej próbie ratowania Związku Radzieckiego, który drżał pod wpływem ruchów politycznych, które pojawiły się od czasu wdrożenia głasnostu Gorbaczowa, grupa „twardogłowych” komunistów zorganizowała zamach stanu. Porwali Gorbaczowa, a następnie 19 sierpnia 1991 r. ogłosili w telewizji publicznej, że Gorbaczow jest bardzo chory i nie będzie już w stanie rządzić. Kraj wpadł w chaos. W Moskwie, Leningradzie i wielu innych dużych miastach Związku Radzieckiego miały miejsce masowe protesty. Kiedy organizatorzy zamachu stanu próbowali sprowadzić wojsko, aby stłumić protestujących, sami żołnierze zbuntowali się, mówiąc, że nie mogą strzelać do swoich rodaków. Po trzech dniach masowego protestu organizatorzy zamachu stanu poddali się, zdając sobie sprawę, że bez współpracy wojska nie byli w stanie zwyciężyć.

Upadek ZSRR

Po nieudanej próbie zamachu stanu Związek Radziecki upadł dopiero po kilku miesiącach. Zarówno rząd, jak i ludzie zdali sobie sprawę, że nie ma sposobu, aby cofnąć czas; masowe demonstracje „sierpniowych dni” pokazały, że ludność zaakceptuje jedynie demokrację. Gorbaczow 25 grudnia 1991 roku zrezygnował. Do stycznia 1992 r., na żądanie obywateli, Związek Radziecki przestał istnieć.

Poniżej prezentujemy galerię z wydarzeń poprzedzających upadek ZSRR.